W każdym regionalnym Muzeum niezwykle ważną rolę spełnia dział historii. Nie sposób sobie wyobrazić funkcjonowania takiej instytucji bez badań nad przeszłością i jej dokumentowania. Kiedy w roku 1937 z inicjatywy Towarzystwa Krajoznawczego oraz grupy miłośników historii Ziemi Sieradzkiej powstało w Sieradzu Muzeum pojawili się pierwszy darczyńcy. Wśród nich znajdował się ksiądz Walery Pogorzelski, który przekazał zbiory zorganizowanego przez siebie w 1931 r. muzeum parafialnego. Były to m.in. medale, które do dziś znajdują się w dziale historii Muzeum Okręgowego w Sieradzu. Obecnie pod opieką Działu Historii znajduje się cała gama muzealiów, są to archiwalia, ikonografia, kartografia, sfragistyka, starodruki, numizmaty, falerystyka i medalierstwo.

Istotne miejsce w zbiorach Działu Historii zajmują archiwalia. Jest to znakomity materiał badawczy do dziejów miejscowości ziemi sieradzkiej, jej mieszkańców, życia społeczno – politycznego (ulotki, legitymacje, dyplomy, paszporty), kulturalnego (programy koncertów, wieczorów muzycznych, zaproszenia na uroczystości kulturalne i towarzyskie), czy gospodarczego (księgi cechowe młynarzy warckich z XIX w., dyplomy rzemieślnicze).

Dział Historii stara się zbierać pamiątki i dokumenty dotyczące osób związanych z Sieradzem. Należy tutaj wymienić między innymi materiały związane z doktorem Józefem Stanisławskim, lekarzem i organizatorem pierwszej wystawy w Sieradzu (m.in. akt nominacji J. Stanisławskiego na adiunkta w Katedrze Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Krakowskiego z 19 lutego 1848 r.), Kazimierzem Kaszubskim, uczestnikiem powstania styczniowego 1863 r. (m.in. list jaki Kaszubski napisał z więzienia w Sieradzu 4 lutego 1864 r.), Rudolfem Weinertem, pierwszym kustoszem Muzeum w Sieradzu (m.in. korespondencja, notatki własne, fotografie oraz dokumenty), z członkami Polskiej Organizacji Wojskowej Janem Sękowskim, Tadeuszem Jagusiem czy Ludwikiem Marglem (m.in. fotografie, dokumenty związane z ich działalnością w POW w latach 1916–1918 i w Związku Peowiaków w okresie międzywojennym), Czesławem Skrzydlewskim, oficerem Wojska Polskiego zamordowanym w Katyniu (m.in. fotografie i dokumenty) oraz Janie Piotrkowskim, więźniem Oświęcimia (m.in. listy i kartki z obozu).

Niezwykle interesujące dla badacza historii są notatki Mieczysława Krawczyńskiego. Są to zeszyty zawierające informacje m.in. na temat cmentarza augsbursko – ewangelickiego oraz cmentarza rzymsko – katolickiego w Sieradzu, zabytkach ziemi sieradzkiej, czy przyczynki do monografii miasta Warta.

Ciekawy zbiór stanowią materiały związane z etnografką, poetką ze Smardzewa Ignacją Piątkowską. W jego skład wchodzą m.in. rękopisy wierszy, nowele, opowiadania i utwory sceniczne, artykuły etnograficzne, które ukazały się w osobnych wydawnictwach, odpisy artykułów etnograficznych, korespondencja, fotografie Ignacji Piątkowskiej, jej rodziny i przyjaciół, albumy zawierające zdjęcia dworu, parku i okolic Smardzewa.

Na uwagę zasługują również pozyskane w 2011 r. materiały związane z Arym Szternfeldem, pionierem kosmonautyki urodzonym w Sieradzu. Pamiątki do zbiorów Muzeum przekazała jego córka Elwira, która przybyła specjalnie na II Sieradzką Konferencję Kosmiczną organizowaną przez Muzeum w Sieradzu. Są to m.in. rysunki wykonane przez naukowca w 1935 r. do I wydania „Wstępu do kosmonautyki”, notatki z obliczeniami, które Szternfeld sporządził w Sierowie oraz pocztówka wysłana do żony z Sierowa.

 Ważną częścią muzealiów Działu Historii jest ikonografia, zbiór różnorodnych zdjęć i pocztówek. Wśród nich znajdują się przedwojenne fotografie Sieradza, na których możemy zobaczyć choćby to jak wyglądały wtedy ulice: Warcka, Kaliska, czy Krakowskie Przedmieście, Rynek, budowle takie jak szpital św. Józefa, klasztor podominikański oraz sieradzka fara. Na uwagę zasługują też zdjęcia mieszkańców tego miasta m.in. zbiór fotografii związanych z życiem i działalnością księdza Aleksandra Brzezińskiego czy Bolesława Śmiechórskiego, nauczyciela i prezesa Związku Legionistów w Sieradzu. Bogato prezentuje się też ikonografia związana z życiem kulturalnym Sieradza. Znajdziemy tutaj zdjęcia z przedwojennych amatorskich przedstawień teatralnych czy też fotografie związane z działalnością Klubu Sportowego „Sokół”. Zbiór ikonograficzny uzupełniają pocztówki. Są to przede wszystkim widoki miasta oraz pocztówki wydawane przez Stanisława Graeve’go prezentujące typy ludowe sieradzkie.

Wśród zabytków kartograficznych na szczególną uwagę zasługują: plan katastralny Sieradza z 1823 r. wykonany przez Ziółkowskiego, plan zabudowań i parku w Tubądzinie z 1829 r. wykonany przez Augusta Steickera, Mapa Powiatu Sieradzkiego z „Atlasu geograficznego ilustrowanego Królestwa Polskiego” wydanego przez J.M. Bazewicza w 1907 r., mapa Guberni Kaliskiej wydana przez Stanisława Graev’ego w 1912 r., mapa Polska w trzech zaborach w granicach przedrozbiorowych w 1770 r. oraz w innych ważniejszych okresach historycznych wydana w Warszawie przez J.M. Bazewicza na początku XX w., a także XIX-wieczne mapy pomiarowe dóbr Biskupice, Drużbin, Rzechta oraz Miedźno i Grądy, mapa podziałowa dóbr wsi Słomków Suchy z 1825 r. a także wsi Orzeżyn z 1803 r.

W Dziale Historii znajduje się również zbiór tłoków pieczętnych, związanych głównie z dawnym rzemiosłem, stowarzyszeniami oraz urzędami miast i gmin. Wymienić można tutaj choćby: tłok pieczętny datowany na lata 1815–1817 Urzędu Starszych Zgromadzenia Szewskiego w Szadku, tłok pieczętny Urzędu Starszych Zgromadzenia Młynarzy w Sieradzu z 1820 r., tłok pieczętny Urzędu Starszych Zgromadzenia Garncarskiego miasta Sieradza z 1820 r., tłok pieczętny Cechu Młynarzy z Warty z 1817 r., tłok pieczętny Chrześcijańskiego Towarzystwa Zawodowego „Dźwignia” w Sieradzu, tłok pieczętny wójta gminy Inczew w obwodzie kaliskim, tłok pieczętny Urzędnika Stanu Cywilnego parafii Grzymiszew, zbiór stempli mosiężnych sołtysów wsi z regionu sieradzkiego.

Muzeum Okręgowe w Sieradzu posiada w zbiorach zabytkowy księgozbiór, składający się z 1560 voluminów. Księgi te datowane na XV – XVIII w. zostały wydzielone z ogólnego księgozbioru bibliotecznego i znajdują się w zbiorach Działu Historii. Większość starodruków pochodzi z dawnych bibliotek klasztornych (np. oo. Dominikanów w Sieradzu, oo. Bernardynów w Warcie) oraz dworskich. Znaczna część starodruków to księgi o tematyce teologicznej i filozoficznej, kazania i homilie, modlitewniki, śpiewniki. Na szczególną uwagę w zbiorach zasługują: rękopis dominikański z XV w. oraz 12 inkunabułów. Nie sposób nie wspomnieć o tym, że w zbiorach starodruków znajdują się tak cenne pozycje jak II wydanie pierwszej ogłoszonej drukiem historii Polski czyli, Chronica Polonorum Macieja Miechowity z 1521 r., De Origine Et Rebvs Gestis Polonorvm Libri XXX. czyli „O pochodzeniu i czynach Polaków ksiąg XXX” autorstwa Marcina Kromera wydane w Bazylei w 1558 r., Opera posthuma historica historopolitica variique discursus epistolae et aliquot orationes Stanisława Łubieńskiego czyli kronika zawierająca opis rokoszu Macieja Zebrzydowskiego wydana w 1643 r., a także wydana w ramach „Zbioru dziejopisów polskich” w 1764 r. przez Franciszka Bohomolca „Kronika Polska” Marcina Bielskiego.

Muzeum stara się poprawiać stan posiadanego księgozbioru zabytkowego próbując pozyskiwać środki finansowe na konserwację, zwłaszcza tych najstarszych. W czerwcu 2008 r. ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego poddano konserwacji następujące inkunabuły: Biblia, autorstwa Nicolasa de Lyra, datowana na 6 listopada 1497 r. oraz Corona Beatae Mariae Virginis (sermones), Drucker der Vitas Patrum wydany w Strassburgu w 1485 r. oprawny w tzw. klocek wraz z Sermones de tempore et de sanctis P I-III z 1493 r., którego autorem był Vincentis Ferrerius. W wyniku prac konserwatorskich powstrzymano dalszy proces destrukcji inkunabułów i przywrócono ich walory użytkowe i estetyczne przy jednoczesnym zachowaniu wszystkich walorów historycznych obiektów. Zakonserwowane obiekty zostały pokazane na wystawie czasowej w Muzeum Okręgowym w Sieradzu.

Duża część księgozbioru prezentowana jest w Muzeum Walewskich w Tubądzinie oraz na stałej wystawie w Muzeum przy ul. Dominikańskiej 2.

Zbiory działu historii to również kolekcja numizmatów. Muzeum Okręgowe w Sieradzu posiada stosunkowo niewielki zbiór banknotów. Znajdują się w nim przede wszystkim rosyjskie ruble i niemieckie marki. Najciekawszym eksponatem jest obligacja Rządu Narodowego Powstania Styczniowego 1863 r. Pieniądze papierowe na ziemiach polskich reprezentowane są przez bon miasta Raciborza z 1917 r., marki polskie emitowane przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową w niepodległej Polsce po 1918 r., złoty polski emitowany przez Bank Polski w okresie międzywojennym oraz złoty wydawany w Generalnym Gubernatorstwie.

Zdecydowanie bogatsza jest kolekcja monet. Muzeum może poszczycić się przykładami mennictwa starożytnego: hemiobolem z żółwiem z Eginy, którego wiek określić można na VI w. p.n.e., starterem z krową z Korkyry w Epirze, datowaną na ok. 500 r. p.n.e., brązową monetą Ptolemeusza III z lat 246–222 p.n.e. oraz tetradrachmą z Thasos. W skład kolekcji Muzeum w Sieradzu wchodzą również monety rzymskie, są to: denary Tytusa (79–81), Trajana (98–117), Hadriana (117–138), Antoniusa Piusa (138–161), Marka Aureliusza (161–180) oraz Septymiusza Sewera (193–211), as z lat 161– 76 (?) Marka Aureliusza dla Faustyny II, a także sestercja Gordiana III (238–244).

Mennictwo polskie w zbiorach Muzeum jest bogato reprezentowane. Za najstarsze monety uznać możemy półgrosz i trzeciak koronny Władysława Jagiełły oraz denar i półgrosz koronny Kazimierza Jagiellończyka. W zbiorach znajdują się przykłady mennictwa odrodzenia: grosze koronne Zygmunta Starego z 1527 r., półgrosz litewski Zygmunta Augusta z 1560 r. czy denar gdański Stefana Batorego z 1585 r. W muzealnej kolekcji możemy znaleźć też monety bite przez takich władców jak Zygmunt III Waza (np. trojak koronny z 1597 i 1623 r., półtorak koronny z 1617 r. i ort koronny z 1623 r.), Jan II Kazimierz (np. szelągi koronne i litewskie), Jan III Sobieski (np. szóstaki koronne z 1683 r. i 1684 r.) August III Sas (np. grosz z 1754 r., szelągi z 1753 i 1754 r.), Stanisław August Poniatowski (np. trojak z 1779 r., półtalar z 1788 r., grosze i półgrosze). W zbiorach znajdują się również monety z Księstwa Warszawskiego (np. 3 grosze z 1812 r., 10 groszy z 1813 r.), Królestwa Polskiego (np. 1 gorsz z 1823 r., 10 złotych z 1836 r., 2 złote z 1840 r.). W sieradzkim Muzeum jest też reprezentowana cała paleta monet II Rzeczypospolitej. Najstarsze egzemplarze datowane są na 1923 r., najmłodszy to 10 złotych z portretem marszałka Józefa Piłsudskiego z 1939 r. W zbiorach znajdują się również monety z okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej ( np. 1 grosz z 1949 r., 5 groszy z 1962 r.). Kolekcje mennictwa polskiego staramy się uzupełniać na bieżąco włączając w nią monety współczesne, choćby wydawane w różnych seriach 2 złote (np. moneta z 2004 r. z morświnem z serii: Zwierzęta Świata, moneta z 2009 r. z wizerunkiem sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy z serii Miasta w Polsce na monetach okolicznościowych).

W skład kolekcji wchodzą też przeróżne monety krajów obcych, przede wszystkim bliższych i dalszych sąsiadów z Europy, w tym z poszczególnych państw niemieckich (np. szeląg Fryderyka Wilhelma z 1655 r., ort Fryderyka III z 1699 r., 2 marki Wilhelma II z 1899 r.), Czech (np. denar Brzetysława 1035–1055 r.), Rosji (np. 5 kopiejek Katarzyny II z 1780 r.), Austrii (np. 1 floren Franciszka Józefa I z 1861 r.), a także Włoch (np. 10 centesimi z 1893 r.), Francji (np. 2 centymy Napoleona III z 1855 r.), Anglii (np. denar Kanuta Wielkiego (1016–1035), 2 szylingi Elżbiety II z 1956 r.), Szwecji (np. półtorak Gustawa Adolfa z 1632 r.) oraz z obu Ameryk (np. 5 centów USA z 1918 r., 500 reis z Brazylii z 1888 r. 1 peso z Meksyku z 1961 r.), Afryki (np. 50 franków z Maroko z roku 1371 według kalendarza muzułmańskiego czyli z 1951 r.) oraz ze Wschodu (np. arabskie dirhemy z X w.).

Kolekcją numizmatyczną Muzeum pochwaliło się w 2006 r. kiedy to została zorganizowana duża wystawa Pieniądz w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sieradzu.

Interesująco rysuje się też kolekcja związana z falerystyką i medalierstwem. Zbiory Muzeum w tej dziedzinie gromadzone są od początków jego istnienia tj. od 1937 r. Za najstarszy zabytek uznać możemy medal „Vulnera Christi”, autorstwa alzackiego medaliera i złotnika Sebastiana Dadlera z 1626 r. Najliczniej reprezentowane jest medalierstwo polskie. Wśród zgromadzonych zabytków znajdują się medale upamiętniające postacie z historii Polski. Należy wymienić tutaj grupę medali portretujących władców Polski, do nich należy m.in. medal elekcyjny Augusta II, czy też bite w żelazie medale z cyklu Poczet Królów Polski, które wykonane zostały przez nadwornych medalierów Stanisława Augusta Poniatowskiego – Jana Filipa Holzhaeussera i Jana Jakuba Reichla; medale prezentujące portrety np. Tadeusza Kościuszki, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Józefa Piłsudskiego. Inna grupa medali wybita była z okazji różnych rocznic np. 448. rocznicy zawarcia unii horodelskiej z 1861 r., 100. rocznicy Insurekcji Kościuszkowskiej z 1894 r., 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem z 1910 r., 10. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości z 1928 r., czy też medal „X-lecia PRL”. Kolejną grupę stanowią odznaczenia i medale wojskowe. Wymienić tutaj można m.in. Krzyż POW z 1918 r., medal „Polska swemu Obrońcy” (1921 r.), Odznaka pułkowa 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej (1932 r.), medal „Bojownikom Niepodległości” (1930–1938 r.), Krzyż Walecznych (1944 r.), medal „Za Odrę Nysę i Bałtyk” (1945 r.), medal „Za udział w wojnie obronnej 1939 r.” (po 1981 r.) W zbiorach znajdują się też odznaki szkół wojskowych np. odznaka Szkoły Podchorążych Piechoty, Ostrów Mazowiecki (1920–1939 r.) czy odznaka Technicznej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych z 1953 r. (?).

Zbiory wzbogacają odznaki stowarzyszeń społeczno – kulturalnych i sportowych. Jako przykłady wymienić tutaj można odznakę PCK z okresu międzywojennego, odznakę Towarzystwa im. Fryderyka Chopina, „Odznakę Sportową” z lat 30-tych XX w., czy też odznakę „Wyścig Kolarski 1000-lecia Polski” na Ziemi Łódzkiej z 1960 r. Na uwagę z pewnością zasługują też medale z 1911 i 1913 r. Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, które otrzymał Stanisław Walewski z Inczewa.

W zbiorach znajdują się też państwowe znaki urzędowe, tzn. odznaki jakie otrzymywały osoby funkcyjne wyznaczone do ich pełnienia. Wśród nich znaleźć możemy m.in. odznakę sędziego pokoju 1864 r., odznakę ławnika 1864 r., odznakę sołtysa 1864 r., odznakę wójta gminnego 1864 r., czy odznakę sołtysa powiatu sieradzkiego 1914 r.

Szeroko reprezentowane w zbiorach jest też medalierstwo europejskie. Wymienić można: medale niemieckie (np. medal Fryderyka Wilhelma III z 1826 r., czy medal cesarza Fryderyka III Hohenzollerna datowany na przed 1888 r.), medale austriackie (np. medal „Salzburg Emigration”z 1732 r., medal ślubny Amalii Austriackiej z1796 r., medal Franciszka Józefa I z 1914 r.), medale rosyjskie (np. medal cara Aleksandra I z 1826 r., czy też medal wybity w 1872 r. z okazji 200-lecia urodzin Piotra Wielkiego), medale francuskie (np. Medal Ludwik XVI z 1785 r., medal Napoleon Bonaparte z 1801 r. czy też medal Napoleona III, z 1870 r.) a także innych państw (np. medal króla Jana, Szwecja, datowany na I poł. XIX w., czy medal koronacyjny Jerzego V, Anglia, 1911 r.).

Osobną grupę stanowią pamiątki religijne. Są to medale i medaliki oraz plakiety ze świętymi, a także medale z portretami papieży. Muzeum w zbiorach posiada m.in.: medal Leona XII z 1826 r., medal Piusa X z 1909 r., czy też medal Piusa XI z 1925 r., medal wybity na pamiątkę 500-lecia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej na Jasnej Górze z 1882 r., medal pamiątka złożenia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej na Jasnej Górze z 1932 r., a także wiele medalików, najczęściej z przedstawieniami Matki Boskiej.

Kolekcja medali i odznaczeń została zaprezentowana w 2009 r. szerokiej publiczności na wystawie czasowej Medale i odznaczenia w zbiorach Muzeum Okręgowego w Sieradzu.

Muzealia znajdujące się pod opieką Działu Historii wykorzystywane były podczas organizacji wielu wystaw. Pierwsza powojenna wystawa czasowa przygotowana przez Muzeum w Sieradzu zorganizowana była ze zbiorów Działu Historii. Była to Wystawa dawnej książki złożona ze starodruków. Wystawę urządzono w Dniach Oświaty w maju 1948 r. w gmachu Gimnazjum, czyli obecnego Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Jagiellończyka w Sieradzu. Od tego momentu Dział Historii czynnie uczestniczył w życiu wystawienniczym Muzeum organizując wiele interesujących ekspozycji. Obecnie w Muzeum prezentowana jest stała wystawa Regionaliści XIX/XX w., przybliżająca postacie zasłużone dla regionu sieradzkiego takie, jak: Edmund Stawiski, Stanisław Graeve, Kazimierz Walewski, Józef Stanisławski, Ignacja Piątkowska, Rudolf Weinert czy Zofia Neyman. Dużą popularnością cieszą się też wystawy czasowe organizowane przez Dział Historii, wśród nich wymienić można takie ekspozycje, jak: Sieradzanie na frontach II wojny światowej, Życie kulturalne Sieradza w XIX i XX w., Dwory i dworki w Sieradzkiem, Z Sieradza – droga do gwiazd. Ary Szternfeld w zbiorach „Szkatuły Piórem Rzeźbionej” Jana Matusiaka, Sieradzanie i ich miasto, Pod opieką św. Urszuli Ledóchowskiej czy też Sieradz i okolice w obiektywie niemieckiego oficera Victora Beckera 1939–1940. Dział Historii wypożycza również zabytki na wystawy organizowane w innych Muzeach, np. Muzeum Ziemi Wieluńskiej, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, czy w Muzeum Narodowemu Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie.

Oprócz działań wystawienniczych wiedzę historyczną o regionie Dział Historii popularyzuje poprzez lekcje muzealne. Wśród wielu tematów zdecydowanie największym zainteresowaniem cieszą się lekcje związane z historią średniowiecznego Sieradza, powstaniem styczniowym, a także z okresem okupacji hitlerowskiej w regionie sieradzkim. Lekcje prowadzone są w oparciu o stałe wystawy lub też specjalnie przygotowane na zajęcia niewielkie ekspozycje z zabytkami dotyczącymi danej problematyki. W ramach działalności popularyzującej wiedzę historyczną dział prowadzi też odczyty poza terenem Muzeum, najczęściej w szkołach, przykładem tutaj mogą być odczyty poświęcone udziałowi Sieradzan w kampanii grunwaldzkiej, które zostały wygłoszone w sieradzkich szkołach w 2010 r. z okazji 600-lecia bitwy pod Grunwaldem.

Anna Piestrzeniewicz