Sprawa volksdeutchów w powiecie sieradzkim po roku 1945

We wtorek 25 czerwca 2019 roku w Muzeum Okręgowym w Sieradzu odbyło się  kolejne spotkanie poświęcone historii naszego regionu. Zaproszonym gościem był dyrektor Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola, Tomasz Polkowski, który  wygłosił wykład na temat „Sprawa volksdeutchów w powiecie sieradzkim po roku 1945”. Volksdeutsch było to określenie używane w państwach okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej. Według historyka Doris Bergen definicja volksdeutschów  została po raz pierwszy użyta w roku 1938 w memorandum wystosowanym przez Kancelarię III Rzeszy gdzie Volksdeutsche zdefiniowani zostali jako : „ludzie niemieckojęzyczni mający niemieckie korzenie jednak nieposiadający niemieckiego obywatelstwa”. Było to swojego rodzaju odróżnienie od  Reichsdeutscher – czyli ludzi zamieszkujących w  Rzeszy. Dla mieszkających poza granicami Rzeszy, ale uważającymi się za Niemców i pragnących przyjąć niemieckie obywatelstwo, hitlerowcy stworzyli cztery kategorie DVL:

I – Volksdeutscher – osoby narodowości niemieckiej, działające na rzecz III Rzeszy w okresie międzywojennym.

II – Deutschstämmige – osoby przyznające się do narodowości niemieckiej, posługujące się na co dzień językiem niemieckim i kultywujące kulturę niemiecką.

III – Eingedeutschte – osoby autochtoniczne Górnoślązacy, Kaszubi, Mazurzy, uważani przez Niemców za częściowo spolonizowanych.

IV – Rückgedeutschte – osoby pochodzenia niemieckiego, które się spolonizowały.

Tak zwane „podpisanie volkslisty” wiązało się z wypełnieniem szczegółowej ankiety, która zawierała pytania o przynależność wyznaniową, od kiedy rodzina mieszkała w danym rejonie, jakie kończono szkoły, o krewnych w Niemczech. Po jej wypełnieniu, decyzją niemieckiego urzędnika, przydzielano ankietowane osoby do jednej z czterech grup volkslisty. Często odmowa wypełnienia ankiety,  mogła zakończyć się wysłaniem całej rodziny do obozu koncentracyjnego lub przesiedleńczego.

W zależności od otrzymanej grupy otrzymywało się dowody osobiste (Ausweis) o różnych kolorach: kategoria I i II niebieskie, III zielona, a IV czerwone. Poza mniejszościami niemieckimi, rozsianymi po terytorium Rzeczpospolitej, największy odsetek wśród zgłaszających stanowili mieszkańcy Generalnego Gubernatorstwa. W Kraju Warty – Reichsgau Wartheland do którego należały min, miasta naszego regionu  Sieradz, Zduńska Wola, Szadek, Warta, Złoczew,  chętnych do wpisania się na DVL również nie brakowało. W świetle zebranych dowodów, volkslistę w Reichsgau Wartheland,   podpisało 476 tys. osób z czego 209tys. to kategoria I,  191tys. kategoria II,  56tys. kategoria III,  20tys.kategoria IV.

Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, 28 lutego 1945 Krajowa Rada Narodowa wydała dekret dotyczący volksdeutschów “O wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów”.

Dekret głosił, że: “obywatele Państwa Polskiego, wpisani po dniu 31 sierpnia 1939 na obszarach Rzeczypospolitej Polskiej, wcielonych przemocą przez okupanta do Rzeszy Niemieckiej oraz na obszarze byłego Wolnego Miasta Gdańska do trzeciej lub czwartej grupy niemieckiej listy narodowej (Deutsche Volksliste) lub do grupy tzw. “Leistungs-Pole” posiadają pełnię praw obywatelskich, jeżeli wciągnięci zostali na tę listę wbrew swojej woli lub pod przymusem, a swoim zachowaniem się wykazali polską odrębność narodową”.

Kończąc swój wykład, Tomasz Polkowski przyznał, że w archiwach IPN zachowały się biogramy osób z naszego regionu, które przyjęły DVL a po wojnie zostały oskarżone o dokonanie zbrodni nazistowskich na terenie powiatu sieradzkiego. Zarazem również podkreślił, że przyjęcie niemieckiego obywatelstwa i wierność Hitlerowi  to dwie zupełnie odrębne kwestie, determinowane okresem II wojny światowej i wymagające   w dalszym ciągu  wielu szczegółowych badań archiwalno-historycznych.