Zbiory sztuki zostały formalnie wyodrębnione ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Sieradzu dopiero w 1973 r. Do tego czasu eksponaty były zainwentaryzowane w inwentarzach artystyczno – historycznych. Pierwsze obiekty artystyczne trafiły do muzealnej kolekcji już przed II wojną światową. Ponieważ brak jest odpowiednich dokumentów, nie do końca jasny jest sposób, w jaki zostały pozyskane i nie są znane nazwiska darczyńców. Prawdopodobnie najczęściej były to darowizny mieszkańców najbliższych okolic i samych sieradzan, kolekcjonerów, regionalistów – osób zainteresowanych historią swojego regionu. Zapewne zdarzały się też dary od ludzi niezaangażowanych w działalność społeczną i nieinteresujących się przeszłością, którzy przypadkiem, podczas wykonywania codziennych czynności weszli w posiadanie obiektów o wartości historycznej lub przekazywali osobiste, dotyczące swoich przodków, rodzinne pamiątki, z którymi byli emocjonalnie związani.

Duża grupa, nieraz bardzo cennych eksponatów, trafiła do sieradzkiego Muzeum w latach powojennych. Był to wynik burzliwych i okrutnych lat okupacji i gwałtownych zmian ustrojowych: śmierci dotychczasowych właścicieli, wymuszonych przesiedleń, parcelacji majątków ziemskich, wielu tragedii indywidualnych i zbiorowych.

Następną i ostatnią już grupę stanowią obiekty pozyskane w wyniku przekazania ich do zbiorów muzealnych przez różne instytucje Ministerstwo Kultury i Sztuki, władze lokalne, inne muzea, np. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Milicję Obywatelską – w czasach PRL, a – obecnie – Policję Państwową, klasztory i parafie rzymsko-katolickie oraz dary osób prywatnych i zakupy własne naszej instytucji. W przeważającej części kupowaliśmy eksponaty związane z naszym miastem od sieradzan i mieszkańców dawnego woj. sieradzkiego, ale również nabywaliśmy obiekty na terenie całego kraju – w Łodzi, Warszawie czy na Śląsku, także w salonach Desy i antykwariatach.

Zbiór muzealiów artystycznych znajdujący się w Muzeum Okręgowym w Sieradzu liczy obecnie 2680 obiektów. Można go podzielić na dwie zasadnicze części: malarstwo i sztuki plastyczne oraz rzemiosło artystyczne i meble.

Malarstwo i sztuki plastyczne. Obrazy (w tym grafika) i rzeźby stanowią ok. 37% zbiorów artystycznych. Kolekcja muzealna obejmuje portrety sarmackie i szlacheckie oraz pejzaże i malarstwo rodzajowe, pochodzące z likwidowanych po wojnie majątków szlacheckich, znajdujących się na ziemi sieradzkiej. Wyjątkową wartość posiada zbiór ponad stu portretów przedstawicieli rodu Walewskich, zgromadzony przez śp. Kazimierza Walewskiego, eksponowany obecnie w naszym oddziale w Tubądzinie. Jest to – obecnie w Polsce – jedna z największych kolekcji portretowych przedstawiających jedną rodzinę. Najstarsze obrazy pochodzą z początku XVII, ostatnie z początku XX w. Ważnym uzupełnieniem kolekcji są nieliczne, autentyczne, zachowane elementy wyposażenia dworu i wartościowy depozyt (przekazany przez spadkobiercę ostatniego właściciela), obejmujący przede wszystkim archiwalia dotyczące Walewskich. Odrestaurowany dwór i zrewaloryzowany park, dawna własność Kazimierza Walewskiego, stanowią nie tylko piękną oprawę, ale również wartościowe uzupełnienie kolekcji.

Innym cennym zbiorem są obrazy pochodzące z dworu w Małkowie, będącego własnością pań Pstrokońskich. Walentyna i Maria Pstrokońskie przez długie lata udzielały gościny malarzowi Zygmuntowi Andrychiewiczowi i przyjmowały w swoim majątku odwiedziny innych artystów. Efektem ich artystycznych zainteresowań jest zbiór pochodzących z przełomu XIX i XX w. obrazów Z. Andrychiewicza (dokładna liczba płócien trudna jest do ustalenia z powodu niepewnej atrybucji), płótna innych twórców: Melanii Muttermilch, Czesława Tańskiego, Antoniego Kamieńskiego, rzeźby Stanisława Jagmina. Należy także wspomnieć o innych artefaktach nabywanych przez panie Pstrokońskie w trakcie ich podróży na południe Europy: do Włoch i Francji i przywożonych do Polski, mających wysoką wartość artystyczną i zabytkową meblach i obrazach. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje obraz przedstawiający św. Piotra. Jest on bardzo pięknym eksponatem reprezentującym malarstwo włoskie epoki renesansu. W kształcie stojącego prostokąta o wymiarach 57,5 na47,5 cm, namalowany został na obciągniętej cienkim płótnem desce, temperami na zaprawie gipsowej z dodatkiem bieli cynkowej, z bogatymi złoceniami w oryginalnej, gładko profilowanej ramie, która podkreśla kontrasty cienia i światła na malaturze. Nie posiadamy informacji dotyczących pierwotnego przeznaczenia obrazu, z zachowanych śladów można jedynie wnioskować, że stanowił on kiedyś część większej całości, zapewne poliptyku stanowiącego element ołtarza.

Szczególną wartość historyczną posiadają obrazy powstałe z inicjatywy Stanisława Graeve – właściciela majątku i dworu w Biskupicach. Malowane przez Floriana Piekarskiego i Franciszka Łubieńskiego na pocz. XX w., przedstawiają tzw. sieradzkie typy ludowe i wiernie oddają charakterystyczne szczegóły oraz kolorystykę stroju włościańskiego w naszym regionie.

 Z innych dworów i majątków sieradzkich do zbiorów muzealnych trafiły nieliczne portrety szlacheckie (min. Tarnowskich, Pstrokońskich, Leopoldów) oraz postaci anonimowych.

Ważne miejsce w naszych zbiorach zajmuje kolekcja sztuki sakralnej. Rzeźby i obrazy o treści religijnej pochodzą z różnych parafii i klasztorów (Warta, Wągłczew, Szadek, Zadzim, Kliczków Mały, Sieradz). Najstarsze pochodzą z XVI w., a wśród nich rzeźba będąca przedstawieniem Trójcy Świętej. Pochodzi ona z kościoła pw. Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba w Szadku, a do zbiorów muzealnych przekazana została przez ks. prob. Jana Wiatra. Eksponat ma wysokość86 cm, wykonany jest w drewnie z zachowanymi pozostałościami polichromii. Mimo niekompletności (brak gołębicy – symbolu Ducha Świętego) i złego stanu zachowania (drewno zniszczone przez szkodniki, liczne ubytki oraz zabrudzenia) zachwyca perfekcją wykonania, mistrzostwem warsztatu i siłą ekspresji.

Warte uwagi są bardzo piękne i cenne portrety trumienne, m.in. Papieskich – z kościoła pw. Wszystkich Świętych w Sieradzu. Powstały one w XVII w. Charakteryzują się one realizmem przedstawionych wizerunków i spokojną, rozświetloną kolorystyką, a posiadane cechy wspólne wskazują, że zostały wykonane w miejscowym, sieradzkim warsztacie. Innym, również mistrzowsko wykonanym, jest portret trumienny nieznanej z imienia kobiety z Tarnowskich, pochodzący z kościoła parafialnego pw. św. Jana Nepomucena w Kliczkowie Małym.

Mówiąc o sztuce sakralnej nie sposób nie wspomnieć o unikatowych elementach wyposażenia synagog: parochetach, kaporetach i in. będących naszą własnością, a obecnie eksponowanych w Muzeum Okręgowym w Lesznie oraz o skrzynce cerkiewnej – jednym z elementów wyposażenia nieistniejącej już sieradzkiej cerkwi.

Odmienny charakter posiada zbiór malarstwa współczesnego, który jest efektem organizowanych plenerów malarskich. Są to przede wszystkim pejzaże przedstawiające okoliczne krajobrazy lub sieradzkie weduty albo obrazy malarzy związanych z Sieradzem. Z autorów należy wymienić: W. Kondka, J. Wasiołka, H. Strumiłłę, K. Kędzię i H. Korbik.

Rzemiosło artystyczne i meble. To zróżnicowana grupa obiektów stanowiąca ok. 52% zbiorów artystycznych. W jej skład wchodzą obiekty użytkowe, zawierające w sobie cechy artystyczne, wykonane nie tylko w warsztatach rękodzielniczych, ale również w manufakturach a nawet w XIX i XX-wiecznych zakładach przemysłowych. Wśród nich znajdują się obiekty wykonane w warsztatach stolarskich, a zawierające elementy snycerki i intarsji, złotniczych, zegarmistrzowskich, płatnerskich, także tkanina, ceramika, wyroby szklane i kryształowe. Z najciekawszych eksponatów z tej grupy należy wymienić XVI-wieczny ornat z kościoła pw. św. Małgorzaty w Zadzimiu, trochę późniejszy gdański zegar drewniany, elementy XVII-wiecznej zbroi tureckiej, porcelanę miśnieńską z XVIII w. i kryształowy kielich-kulawkę z incjałami S A R z tego samego okresu.

Pozostałe obiekty to tzw. varia, najczęściej elementy większej, nie zachowanej do dnia dzisiejszego całości, np. drzwi pochodzące z dworu w Łopatkach, tzw. odrzwia z Chojnego czy portal z Wrzącej.

Zbiory działu znajdują się na wystawie stałej w budynku głównym Muzeum, a od 1984 roku również we dworze Walewskich w Tubądzinie. Odbyło się kilkanaście wystaw czasowych prezentujących eksponaty zwykle – ze względu na szczupłość miejsca – przechowywane w magazynach. W ten sposób prezentowane było kilkakrotnie malarstwo Zygmunta Andrychiewicza (1963, 1983, 2006, 2007, 2011), obiekty ostatnio pozyskane do zbiorów lub zakonserwowane.

Najbardziej interesujące wystawy to: Obrazy i rzeźby w zbiorach Muzeum w Sieradzu po konserwacji wiek XVII – XIX (1973), Rzemiosło artystyczne ze zbiorów Muzeum (1981), Sztuka sakralna ze zbiorów własnych Muzeum (1983), Z dawnych kolekcji (1985), Sztuka w dworze małkowskim (1991), Sztuka sakralna minionych epok (1992).

Obrazy ze zbiorów naszego Muzeum prezentowane były również na wystawach czasowych organizowanych przez inne muzea w tym na tak ważnych i znaczących jak: Polaków portret własny (Muzeum Narodowe w Krakowie, 1979–1980), Vanitas. Portret trumienny na tle sarmackich obyczajów pogrzebowych (Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1996–1997), Aurea Porta Rzeczpospolitej (Muzeum Narodowe w Gdańsku, 1997).

Bogusław Krawczyk